Krzyżtopór - świadectwo dawnej magnackiej potęgi

   Krzyżtopór – niewiele pozostało z dawnej świetności tej niezwykłej magnackiej rezydencji, ale nawet to co możemy oglądać obecnie zapiera dech w piersiach. Poraża ogromem, ale i fantazją , rozmachem i możliwościami twórcy zamku Krzysztofa Ossolińskiego. Zamek w Ujeździe powstawał w czasie 1621 - 1644 w trzech fazach. Budynek główny i fortyfikacje wzniesiono w latach 1621- 27. W późniejszych latach (1631r.) rozbudowano wieżę zegarową (bramną). Na bramie głównej umieszczono wówczas znacznych rozmiarów krzyż i topór oraz nieistniejącą już dziś inskrypcję: /Krzyż obrona / Krzyż podpora / Dziatki naszego Topora/. Zamek Krzyżtopór powstał jako palazzo in fortezza, czyli rezydencja łącząca wygodę mieszkańców z funkcją obronną

Rezydencja wpisana została w pięciobok bastionowej fortyfikacji. Pałac, fortyfikacje i ogród trzy główne elementy założenia - zostały powiązane osiowo. Kształt fortyfikacji, nieprzypadkowy, czerpał z najnowszych, ówczesnych myśli inżynierii wojskowej i umożliwiał skuteczny ostrzał we wszystkich kierunkach przy pełnej ochronie obrońców zamku. O ogromie budowli najlepiej świadczą cyfry: kubatura obiektu - 70 tysięcy m3, powierzchnia zamku - 1,3 hektara, łączna długość murów - 600 m, powierzchnia ogrodów - ok. 1,6 hektara, wymiary założenia; oś północ-południe - 120 m, wschód-zachód - 95 m. W momencie powstania była to największa posiadłość pałacowa w Europie przed powstaniem Wersalu.

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

 
Znane było zamiłowanie Krzysztofa Ossolińskiego, człowieka na owe czasy wszechstronnie wykształconego, o zainteresowaniach literackich i artystycznych do astrologii, magii i numerologii. Na symbolice cyfr opiera się koncepcja architektoniczna zamku: okien miała mieć tyle, ile dni w roku, pokoi tyle, ile tygodni, wielkich sal 12, czyli tyle, ile miesięcy. Cztery narożne baszty miały odpowiadać liczbie kwartałów. 

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

 

Okres świetności zamku nie trwał długo. Po śmieci jego twórcy przechodził kolejno w ręce spokrewnionych rodów: Kalinowskich, Denhoffów, Morsztynów i Paców. W czasie potopu szwedzkiego zamek został splądrowany. Szwedzi po zajęciu fortecy wywieźli z niej przebogate wyposażenie wnętrz wraz z biblioteką i rodzinnym archiwum. W czasie walk konfederatów barskich (1768-1770) zamek został poważnie zniszczony przeistaczając się powoli w romantyczną ruinę. W okresie powojennym Krzyżtopór stał się własnością Skarbu Państwa, jednak dopiero w 1991 r. obiekt z wyznaczonymi szlakami udostępniono turystom. 

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

Z mojej pierwszej wizyty na zamku, pod koniec lat osiemdziesiątych, pozostało przygnębiające wspomnienie . Zarośnięte chwastami i krzakami ruiny po których trudno było się poruszać bez obawy o własne bezpieczeństwo, wszechogarniająca zieleń i całkowite zapomnienie.

W chwili obecnej, ruiny zabezpieczono wyznaczając trasy zwiedzania. Prace porządkowo

-zabezpieczające odsłoniły wiele ciekawych fragmentów budowli dając wyobrażenie o jej ogromie i potędze. 

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe - ogrody

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe - ogrody - sadzawka zasilana podziemnym zamkowym źródłem

Ruiny można zwiedzać codziennie przez cały rok. Latem organizowane jest także romantyczne nocne zwiedzanie zamku. Na zamku odbywają się liczne imprezy kulturalne. Jest ulubioną scenerią sesji zdjęciowych, a nawet ceremonii ślubnych. Niezmiennie cieszy się ogromnym zainteresowaniem zwiedzających, o czym świadczą tłumy turystów na zamkowych murach niezależnie pod pory roku.